GAT KNOWLEDGE

สายให้อาหารทางหน้าท้อง (Percutaneous Endoscopic Gastrostomy)

31 ต.ค. 2565

ทีมกรรมการฝ่ายกิจกรรมสังคม สมาคมแพทย์โรคระบบทางเดินอาหารแห่งประเทศไทย
โดย อ.เกศินี เธียรกานนท์, อ.จุลจักร ลิ่มศรีวิไล, อ.สติมัย อนิวรรณน์, อ.พิเศษ พิเศษพงศา และ อ.ทยา กิติยากร เป็นผู้ให้การรับรองเนื้อหาบทความ

ทำความรู้จักสายให้อาหารทางหน้าท้อง

สายอาหารทางหน้าท้อง หรือ เรียกอีกชื่อว่าสายสวนกระเพาะอาหาร (Percutaneous Endoscopic Gastrostomy หรือ PEG) คือ การส่องกล้องทำช่องทางให้อาหารผ่านผนังหน้าท้องสู่กระเพาะอาหารโดยตรง  ซึ่งในปัจจุบันเป็นวิธีมาตรฐานของการให้อาหารแก่ผู้ป่วยที่ไม่สามารถรับประทานอาหารเองได้ในระยะยาว โดยชนิดของสายสวนกระเพาะอาหารมีทั้งสายแบบยาว และสายแบบสั้นติดผิวหนัง หรือที่เรียกสั้นๆว่าชนิดกระดุม

 

ผู้ที่สามารถใช้สายให้อาหารทางหน้าท้อง

ผู้ที่ไม่สามารถรับประทานอาหารทางปากเองได้ หรือทานได้น้อยกว่าครึ่งหนึ่งของที่ร่างกายควรได้รับ ทำให้ร่างกายเสี่ยงต่อภาวะขาดสารอาหารที่อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อน เช่น ผู้ป่วยโรคสมองขาดเลือด สมองเสื่อม ผู้ป่วยกลืนลำบาก ผู้ป่วยเสี่ยงการสำลัก ผู้ป่วยที่ต้องเว้นการกินทางปากบ่อยๆ จนขาดสารอาหาร เช่น เหนื่อยบ่อยจากโรคปอดหรือหัวใจ, ผู้ป่วยโรคมะเร็งในช่องปาก คอหอย หรือหลอดอาหารระหว่างการรักษา นอกจากนี้ อาจพิจารณาในผู้ป่วยที่จำเป็นต้องใส่สายให้อาหารทางจมูก (NG , nasogastric tube) นานกว่า 4-6 สัปดาห์ เพื่อลดภาวะแทรกซ้อนของการใช้สายให้อาหารทางจมูกระยะยาว

 

ประโยชน์ของการใช้สายให้อาหารทางหน้าท้อง

• ลดภาวะแทรกซ้อนในบริเวณโพรงจมูกจากการใส่สายให้อาหารทางจมูกเป็นเวลานาน เช่น แผลกดทับจากสายที่ขอบจมูก รวมถึงโพรงจมูกหรือไซนัสอักเสบ

• ลดความรำคาญจากการมีสายในลำคอ

• สามารถฝึกกลืน หรือ กินอาหารทางปากร่วมกับการให้อาหารทางสายยางได้ดีขึ้น

• ลดความถี่ของการต้องเปลี่ยนสาย เนื่องจากสายยางทางจมูก จำเป็นต้องเปลี่ยนสาย 1-2 เดือน/ครั้ง แต่สายให้อาหารทางหน้าท้อง ผลิตจากวัสดุที่คงทนกว่า จึงมีระยะเวลาการใช้ได้นานกว่า 6 เดือนหากดูแลได้ถูกต้อง
• เพิ่มความสวยงามเนื่องจากสายสามารถปิดฟังโดยใช้เสื้อผ้าปกติ
• กรณีหลังจากใส่สายแล้ว ภายหลังไม่จำเป็นต้องใช้การให้อาหารทางสายยาง และกลับมากินทางปากได้ปกติ สามารถนำสายให้อาหารทางกระเพาะอาหารออกได้

ข้อเสียของการใช้สายให้อาหารทางหน้าท้อง

• ผู้ป่วยจำเป็นต้องเปิดแผลเล็กๆทางหน้าท้อง โดยอาจเจ็บแผลหลังใส่ครั้งแรกประมาณ 1 สัปดาห์

• โดยส่วนมากหลังการใส่สายทางหน้าท้องครั้งแรก ผู้ป่วยจำเป็นต้องรับไว้ในโรงพยาบาล

• มีค่าใช้จ่ายการวางสาย รวมถึงค่าใช้จ่ายของสายที่ใช้เปลี่ยนสูงกว่าสายยางทางจมูก
• ต้องมีการดูแลหมุนสาย และทำแผลด้วยน้ำเกลือ อย่างน้อยวันละ1 ครั้ง
• หากดูแลไม่ดี มีโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่นแผลกดทับที่หน้าท้อง ได้เช่นเดียวกัน
• ไม่ช่วยป้องกันการเกิดปอดอักเสบจากการสำลัก

 

ขั้นตอนการใส่สายให้อาหารทางหน้าท้อง

ก่อนการใส่สายผู้ป่วยทุกรายจะต้อง เพื่อประเมินความพร้อม โดยเจาะเลือดตรวจการแข็งตัวของเลือด และหยุดยาต้อานเกล็ดเลือด ยาต้านการแข็งตัวของเลือดตามระยะเวลาที่เหมาะสม ผู้ป่วยต้องไม่มีการติดเชื้อบริเวณผิวหนังหน้าท้องบริเวณที่ต้องการวางสาย หรือเคยผ่าตัดกระเพาะมาก่อน

การใส่สายสวนกระเพาะอาหารผ่านการส่องกล้องครั้งแรกใช้เวลาในการทำประมาณ 15-30 นาที โดยพยาบาล หรือ วิสัญญีแพทย์จะให้เพื่อให้ผู้ป่วยหลับ และแก้อาการปวดทางหลอดเลือดดำ จากนั้นแพทย์ทางเดินอาหารจะส่องกล้องประเมินทางเดินอาหารส่วนบน หากไม่มีข้อห้ามเช่น มีแผลใหญ่ หรือม ตรวจพบมะเร็งกระเพาะอาหารโดยบังเอิญ แพทย์ก็จะทำการฉีดยาชาเฉพาะที่ แล้วเจาะใส่สายยึดระหว่างกระเพาะอาหารและผิวหนังหน้าท้องเพื่อให้เป็นทางให้อาหารแก่ผู้ป่วย

หลังการใส่สายผู้ป่วยมักใช้เวลาไม่นานก็จะฟื้น แต่ยังต้องอยู่ดูอาการอย่างใกล้ชิดในโรงพยาบาลต่ออย่างน้อย 1 คืน โดยทั่วไปแพทย์มักให้งดน้ำและอาหารประมาณ 4-24 ชั่วโมง ขึ้นกับความเหมาะสมของผู้ป่วยแต่ละราย หากไม่พบภาวะแทรกซ้อนก็สามารถเริ่มให้อาหารทางสายสวยกระเพาะได้

 

การดูแลสายให้อาหารทางหน้าท้อง

โอกาสติดเชื้อจากการวางสายให้อาหารทางหน้าท้องมีต่ำกว่า 1% ส่วนใหญ่จะเกิดจากที่ผู้ป่วย หรือผู้ดูแลไม่ได้ดูแลสายอย่างถูกต้อง

• ผู้ป่วย หรือ ผู้ดูแล จะต้องทราบตำแหน่งของแป้นล็อคสายให้อาหารที่หน้าท้อง โดยตำแหน่งที่เหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละรายจะแตกต่างกันออกไปขึ้นกับ ขนาดตัว และความหนาของผนังหน้าท้องผู้ป่วยแต่ละคน ผู้ป่วยหรือผู้ดูแล จะต้องคอยตรวจสอบตำแหน่งนี้อยู่เสมอ ไม่ให้แป้นหลวมหรือ แน่นจนเกินไป อันจะเพิ่มโอกาสการเกิดภาวะแทรกซ้อนของสายให้อาหารได้

• ก่อนทำความสะอาดแผลทุกครั้ง ต้องล้างมือให้สะอาดและเช็ดให้แห้ง
• ระยะ 1-2 สัปดาห์แรกหลังใส่สายให้อาหารครั้งแรก ควรทำความสะอาดแผลทุกวันโดยใช้ไม้พันสำลีชุบน้ำเกลือ หรือน้ำยาฆ่าเชื้อ เช็ดรอบแผลรวมถึงบริเวณใต้แป้นล๊อคจนสะอาด ซับให้แห้ง
• ทุกครั้งที่ทำแผล ควรหมุนสายรอบตัวเอง ให้เกิน 1 รอบวง หากสายหมุนไม่ได้ควรมาพบแพทย์ทันที
• วางผ้าก๊อซปราศจากเชื้อขนาดเล็กไว้ระหว่างแป้นล๊อคสายและหนังหน้าท้องหลังทำแผลทั้งสองข้าง จากนั้นแปะพลาสเตอร์ชิดตัวสายให้ตั้งฉาก เพื่อตรึงไม่ให้สายโยกขยับระหว่างวัน
• เมื่อแผลแห้ง สามารถอาบน้ำได้ โดยให้ใช้ไม้พันสำลีชุบน้ำเกลือหรือน้ำต้มสุก เช็ดปิดแผลอีกครั้งหลังอาบน้ำ
• ระหว่างการใช้งาน รูแผลอาจจะมีน้ำ นม หรือเลือดซึมได้เล็กน้อย แต่ไม่ควรซึมไหลออกมาเปรอะเปื้อน
• หลังการให้อาหารผ่านสาย ควรใช้น้ำสะอาด ล้างสายไม่ให้มีเศษอาหารค้างอยู่ในสาย อันจะเพิ่มโอกาสสายอุดตันได้
• หากไม่ได้ใช้สาย ควรไล่น้ำเปล่า 30-50 มล. อย่างน้อยสัปดาห์ละครั้ง
• ทำความสะอาด ปาก ลิ้น และฟัน ของผู้ป่วยทุกวันถึงแม้จะไม่ได้ให้อาหารทางปาก เพื่ออนามัยที่ดี
• แม้จะใส่สายให้อาหารทางหน้าท้อง แต่หากผู้ป่วยสามารถกินอาหารทางปากได้ ก็สามารถทานทางปากได้ตามปกติ
• หมั่นสังเกตุหากมีความผิดปกติของแผลรูเปิด หรือ สายให้อาหาร มาพบแพทย์ตามคำแนะนำ ทุกประมาณ 3-6 เดือน เพื่อดูแล ตกแต่งแผล และเปลี่ยนสาย

 

การเปลี่ยนสายให้อาหารทางหน้าท้อง

สายให้อาหารทางหน้าท้องส่วนมากมีอายุการใช้งาน 6 เดือน – 1 ปี ขึ้นกับการดูแล โดยจะเริ่มเปลี่ยนได้หลังจากใส่สายครั้งแรก 4 สัปดาห์ โดยการเปลี่ยนสายให้อาหารทดแทนนี้ ใช้เวลาเพียง 10 นาที และไม่จำเป็นต้องนอนโรงพยาบาล โดยทั่วไปควรเปลี่ยนสายทุก 6 เดือน แต่หากสายเก่าที่ใส่อยู่ บวม ตัน แตก หมดสภาพ ก็ควรนำมาเปลี่ยนในทันที

 

ปัญหาที่อาจเกิดขึ้นเมื่อใส่สายให้อาหารทางหน้าท้องเป็นเวลานาน

1. สายให้อาหารเป็นคราบสกปรก ส่วนใหญ่เกิดจากการล้างสายไม่สะอาด หรืออาหารที่ให้ข้นเกินไป
แก้ไขโดยใช้กระบอกฉีดยาดูดน้ำ ดันเพื่อล้างสาย หรือใช้ น้ำส้มสายชู 5 มล.ต่อน้ำสะอาด 15 มล. ฉีดผ่านสายแล้วหักพับสายทางหน้าท้องไว้ ให้น้ำหล่อค้างภายในสายนานประมาณ 15 นาที ทำจนน้ำหมดแก้ว ควรทำสัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง

2. สายเปื่อย บวม เนื่องจากใส่สายเป็นเวลานาน ควรมาพบแพทย์เพื่อเปลี่ยนสายใหม่

3. สายหลุดออกมาจากผนังหน้าท้อง ใช้ผ้าก๊อซหรือผ้าสะอาดปิดไว้ แล้วมาพบแพทย์ทันที เพื่อเปลี่ยนสายใหม่ โดยนำสายสวนกระเพาะอาหารที่หลุดออกมาไปด้วย

4. เกิดแผลกดทับหน้าท้องเป็นรอยแดง มักเกินจากตำแหน่งของแป้นล๊อคไม่อยู่กับที่ หรือ ผู้ป่วยบางรายมีน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นทำให้ความหนาของผนังหน้าท้องเพิ่ม ก่อให้เกิดเกิดการกดทับจากแผ่นตรึงสายให้อาหารให้อยู่กับที่ แก้ไขโดยปรับแป้นล๊อคให้หลวมขึ้น สายให้อาหารจะหย่อนลง